Şırnak’ın en eski yerleşim yerlerinden biri olan Cizre, tarih boyunca Mezopotamya’nın önemli geçiş noktalarından biri olarak öne çıktı. Askerî ve ticari yolların kesişiminde bulunan kent, farklı dönemlerde birçok büyük uygarlığın hâkimiyetine girdi. Antik çağlardan Orta Çağ’a, Osmanlı’dan Cumhuriyet dönemine kadar uzanan süreçte Cizre, her dönemde önemini korudu. Orta Çağ’da Botan Emirliği’ne başkentlik yapan Cizre, bu dönemde bilim ve kültürde altın çağını yaşadı. Özellikle 12. yüzyılda yaşamış olan ünlü bilim insanı El-Cezeri, burada geliştirdiği mekanik sistemlerle tarihe geçti. Robotik teknolojinin öncüsü kabul edilen El-Cezeri, Cizre’yi bilim tarihinde eşsiz bir yere taşıdı.
Kentin tarihi yalnızca bilimle sınırlı kalmadı. Mimari açıdan da zengin yapılarıyla dikkat çeken Cizre, Ulu Camii, Mem-u Zin Türbesi, Mir Abdal Türbesi ve tarihi surlarıyla bölgenin kültürel hafızasını ayakta tutuyor. Bu yapılar, hem yerli hem de yabancı ziyaretçilerin ilgisini çekiyor. Osmanlı döneminde de önemli bir idari merkez olan şehir, Cumhuriyet’le birlikte sınır kenti kimliği kazandı. Bu yeni rol, Cizre’nin sosyal ve ekonomik yapısında da dönüşümleri beraberinde getirdi. Bugün, kültürel zenginliğini korumaya devam eden Cizre, tarihle iç içe yaşamın sürdüğü nadir kentlerden biri olma özelliğini taşıyor. Kentteki restorasyon çalışmaları, geçmişin mirasını geleceğe taşımak adına aralıksız sürdürülüyor.
PEKİ, CİZRE İSMİ NEREDEN GELİYOR?
Uzun yıllar boyunca pek çok farklı medeniyetin etkisi altında kalan Cizre, tarihsel kaynaklarda farklı adlarla anıldı. Araştırmalara göre, kentin adı Süryanice’de ‘şehir’ anlamına gelen ‘Gazarta’ kelimesinden türedi. Bu ifade, bölgenin o dönemlerde önemli bir yerleşim merkezi olduğunu ortaya koyuyor. İslam dönemine geçişle birlikte ise şehir, Arap kaynaklarında ‘Cezire-i İbni Ömer’ olarak kayıtlara geçti. Bu isim, bölgedeki güçlü bir aşiret lideri olan İbn Ömer’in ismine atıfta bulunuyor. ‘Cezire’ kelimesi Arapçada ‘ada’ ya da ‘nehirle çevrili toprak’ anlamına gelirken bu tanım Cizre’nin Dicle Nehri kıyısındaki coğrafi yapısıyla da örtüşüyor. Tarihçiler, Cizre adının zaman içinde halk dilinde sadeleşerek bugünkü halini aldığını düşünüyor. Böylece hem coğrafi konumunu hem de tarihsel kişilikleri yansıtan bu ad, yüzyıllardır yaşamaya devam ediyor.