Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu'nun Antalya Arkeoloji Müzesi Binası'nın ‘korunması gerekli taşınmaz kültür varlığı’ olarak tescil edilmesi talebinin reddedilmesi ile birlikte gündeme gelen tarihi binaların tescil konusu merak uyandırıyor. Peki, bu yapılar nasıl tescilleniyor? Yani başka bir ifadeyle nasıl ‘koruma altına’ alınıyor? Kamuoyunda sıkça duyulan ‘tescilli yapı’, “koruma kurulu kararı’, ‘sit alanı’ gibi kavramlar, aslında Türkiye’de kültürel mirasın korunmasına dair kapsamlı bir sürecin parçaları. Bu sürecin temelini ise 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu oluşturuyor.
TESPİTTEN TESCİLE UZANAN YOL
Antalya’da bir yapının kültürel miras olarak korunabilmesi için ilk adım, o yapının kültürel, tarihi ya da mimari değer taşıdığının tespit edilmesi gerekiyor. Bu tespiti; kültür müdürlükleri, belediyeler, uzmanlar ya da vatandaşlar bile başlatabiliyor. Yapı incelendikten sonra uzmanlarca bir envanter fişi hazırlanıyor. Tarihi belgeler, plan çizimleri, fotoğraflar ve mimari özellikler kurul raporuna ekleniyor.
KARARI KURUL VERİYOR
Hazırlanan dosya Antalya Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu’na sunuluyor. Kurul, yapının kültürel miras değeri taşıdığına kanaat getirirse ‘korunması gerekli kültür varlığı’ olarak tescil ediyor. Bu kararla birlikte yapı artık yasalarla koruma altına alınmış oluyor. Yıkılması ya da özgün yapısını bozacak şekilde tadilat yapılması, kurul izni olmadan mümkün değil. Bazı yapıların çevresiyle birlikte korunması gerekiyorsa, ‘sit alanı’ ilanı da gündeme geliyor. Örneğin Kaleiçi hem kentsel hem de arkeolojik sit alanı kapsamında korunuyor.
KORUMA GRUBU BELİRLENİYOR
Tescil edilen yapı, sahip olduğu özgünlüğe göre gruplandırılıyor:
I. Grup: Anıtsal, sadece konservasyon yapılabilir (örneğin Hadrian Kapısı).
2. Grup: Restorasyonla yeniden işlevlendirilebilir (örneğin Kaleiçi’ndeki konaklar).
3.Grup: Sınırlı mimari değere sahip ama cephe veya strüktür korunmalı.
ANTALYA’DAN GÜNCEL ÖRNEKLER
Son yıllarda Antalya'da birçok yapı tescillenerek koruma altına alındı:
Sarısu Selçuklu Köprüsü (Konyaaltı, 2021),Boncuklu Kilisesi (Doyran Mahallesi, 2022)
Ahırlı Mevkii Antik Yerleşimi (Kepez, 2025), Kurukemer Köprüsü (Finike, 2023)
Kaleiçi’nde ise 128 anıtsal yapı, 473 sivil mimarlık örneği, 93 koruma bahçesi, 25 anıt ağaç tescilli durumda.
ANTALYA MÜZESİ KABUL GÖRMEMİŞTİ
Geçtiğimiz haftalarda Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu, Antalya Arkeoloji Müzesi'nin korunması gerekli taşınmaz kültür varlığı olarak tescil edilmesi talebini reddetmişti. Yapılan görüşmeler sonucu, Antalya Arkeoloji Müzesi Binası'nın, 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu’nun 6. maddesi ve ilgili yönetmeliğe göre korunması gerekli taşınmaz kültür varlıkları arasında yer almadığı belirtildi. Bu nedenle, Antalya Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu’nun 10 Nisan 2025 tarihli kararı geçerli kabul edildi ve itiraz reddedildi. Bu karar, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü uzmanlarının hazırladığı 26 Haziran 2025 tarihli yerinde inceleme raporuna dayandırılmıştı.

Muhabir: Özlem Soydan