TARİHİN TOZLU RAFLARINDA KALMIŞ BİR MESLEK
Ortaçağ Avrupa’sında, özellikle Fransa ve Almanya şehirlerinde rastlanan bu ilginç meslek grubuna dair bilgiler mekanik saatlerin yaygınlaşması ve kuartz sistemlerin gelişmesiyle birlikte 18. yüzyıl sonlarında tümüyle ortadan kayboldu.
GÖLGEYLE ZAMAN OKUMAK
Güneş saatleri, zamanı gösterirken gölgenin düşüş açısına dayanırdı. Ancak hava koşulları, yılın mevsimi, saat sütununun eğimi ve yerleşimi gibi birçok faktör, bu saatlerin hatalı çalışmasına neden olabiliyordu. İşte burada devreye ‘gölge saatçiler’ girerdi.
Bu kişilerin görevi; sabah, öğlen ve akşam belli saatlerde gölge yönlerini ölçmek, standartlarla karşılaştırmak ve meydan saatlerinde sapma varsa kadranı ayarlamak ya da zile vuruş zamanlarını düzeltmekti.
GÖLGE SAATÇİSİ OLMAK ÖYLE KOLAY DEĞİLDİ
Bu mesleği yapabilmek için temel düzeyde geometri, gökbilim ve özellikle trigonometri bilgisi gerekiyordu. Saatçiler genellikle şehirlerin loncalarına bağlıydı, ancak gölge saatçileri çoğu zaman manastırlarda yetişir, rahiplerin gözetiminde eğitilirdi.
Bazı şehirlerde bu kişiler “sessiz zaman bekçileri” olarak da anılırdı. Çünkü işleri sessiz, dikkatli ve sabır gerektirirdi. Yazılı kayıtlarda bu görevlilerin çoğunun aynı zamanda astronomik gözlemle ilgilendiği belirtilir.
KİLİSE ZİLLERİ GÖLGEYE BAĞLIYDI
Özellikle sabah ayinleri, öğle duaları ve akşam ilahileri gibi ritüellerin zamanlaması doğrudan güneşin gökyüzündeki pozisyonuna bağlıydı. Gölge saatçileri, kilise kulelerindeki çanların doğru saatte çalması için düzenli rapor verir ve bazı şehirlerde haftalık olarak gölgeyle ‘kalibrasyon ölçümleri’ yapardı.
Bugün ne zamanı ölçerken gölgemize ihtiyaç duyuyoruz, ne de zamanı gözeten bir saatçiye. Ancak tarih, bize teknolojinin değil, insan zekâsının ve doğayla kurulan ilişkinin, zamanla yarışta ne kadar yaratıcı olabileceğini hatırlatıyor.

Muhabir: Özlem Soydan