Bayram tatilinde Burdur Ağlasun’daki Sagalassos antik kentine uzandık. Kentin en ünlü yapılarından Antoninler Çeşmesi’ni de barındıran Yukarı Agora, yüzlerce detayı, her köşesinde farklı bir sahnesi, çevresini kuşatan yapıları, sütunları, kapılarıyla benzersiz. Antoninler Çeşmesi dışında çevresinde ve üstünde Tyche Tapınağı, prytaneion, bouleuterion, agora binası/gymnasium, bazilika gibi yapıların yer aldığı Yukarı Agora, Sagalassos’un kalbidir. O yüzden Perseus ve Theseus gibi mitolojik kahramanlarla Claudius ve Caracalla gibi imparatorların heykelleri bu meydanda duruyordu. İas isimli Sagalassoslu bir kadının da onurlandırıldığı Yukarı Agora’da şans ve talih tanrıçası Tyche ayrı bir yer tutar. Meydanın geçirdiği değişimler, kaldırılmış anıtların izleri, döşeme altındaki su kanalları, pazar tezgahı direklerinin yerleri halen görülebilir. Meydanı döşeyen ustaların, paralarını almak için taşlara koyduğu işaretler, boş vakit geçirenlerin basamaklara kazıdığı oyun çizgileri, bir bakır ustasının yere yazdığı dükkanını ismi dikkatli gözleri bekler. Yukarı Agora’da bulunan bir kehanet taşı da o günleri anlatır bize. Üzerinde numaralandırılmış kehanetlerin yer aldığı taşa doğru, zar gibi kullanılan koyun, keçi kemikleri atılıyordu. Gelen sayıların toplamı, yazıttaki bir kehanete karşılık geliyor, seyahat, ticaret, evlilik gibi konularda ilahi yanıtlar aranıyordu.
Sagalassos’un zenginleri
İlk başta Yukarı Agora’nın tabanı taş döşeli değildi. Sıkıştırılmış toprak bir zemine sahip olduğu anlaşılan meydan, kentin Roma İmparatorluğu’na katılmasından sonra giderek anıtsal bir görünüm kazanmaya başladı. Etrafına bouleuterion (meclis salonu), prytaneion (kutsal ateşin yandığı belediye binası) gibi kentin politikacı ve yöneticilerine hizmet eden önemli yapılar inşa edildi. Bu dönemde agoranın tabanı da taşla kaplandı. Etrafındaki sütunlu galerilerin içine, imparatorlar, eyalet valileri ve kentin seçkinleri adına heykeller, onursal anıtlar yerleştirildi. Dört köşesine, yaklaşık 11 metre yüksekliğe sahip birer onursal sütun dikildi ve bunların üzerine kentin hayırseverlerinden birer kişinin bronz heykeli konuldu. Güneybatı ve kuzeybatı onursal sütunlarının üzerindeki yazıtlarda, Kallikles’in oğulları Krateros ve Eilagoas kardeşleri onurlandırmak üzere, Sagalassos halkı tarafından inşa ettirildiği yazılıdır. Sagalassos’ta başka yazıtlarda da ismi geçen bu kardeşler, MS 1-2. yüzyıllarda kentteki en etkili ailenin üyeleridir. Daha sonra Eilagoas’ın torunlarından biri, agoranın güney köşelerinde yer alan iki kemerli kapıyı yaptırdı. Eilagoas’ın iki oğlu ise kentin yönetim binası Prytaneion’u inşa ettirdi. Bu aile, kente katkıları sayesinde Sagalassos’ta Roma vatandaşlığı alan ilk aile oldu. Roma vatandaşı olduktan sonra da Tiberii Claudii adını aldılar. O dönemde Roma vatandaşlığı önemli ve nadir kazanılan bir sosyal ayrıcalıktı. Kuzeydoğudaki onursal sütunun üzerinde yazıt bulunmadığı için kime adandığı bilinmiyor.
Ayağa kaldırılan sütunlar
Güneydoğudaki onursal sütun ise, kent halkı tarafından Arnestes’in oğlu Admon’u onurlandırmak için kullanıldı. Agoranın 4 onursal sütunu Geç Antik Döneme kadar kent siluetinin parçası olmaya devam etti. Güneybatı sütununun altındaki basamağa kazınmış oyun çizgilerinden, inanların burayı hoşça vakit geçirmek için kullandığı anlaşılıyor. MS 4. yüzyılda güneybatı sütununun yazıtı yenilendi ve anıt İmparator II. Constantius’a (337-361) ithaf edildi. Olasılıkla da sütun üzerinde imparatorun heykeli duruyordu. Kazılarda yıkılmış olarak bulunan 4 onursal sütunun hemen hemen bütün mimari parçaları ele geçirildi. Kaideleri, sütunları ve Korint stili sütun başlıkları onarılıp, 2011-2015 yılları arasında yeniden ayağa kaldırıldı.
İmparatorun ismi bile silindi
Gelelim Yukarı Agora’nın anıtsal kapılarına… İmparator Caligula zamanında (MS 37-41), Eilagoas’ın torunu Kallikles, agoranın güneybatı girişine kemerli bir anıtsal kapı yaptırarak imparatora ithaf etti. Dedesi Eilagoas Sagalassos’un ileri gelenlerindendi ve agoradaki onursal sütunlardan biri onundu. Kallikles’in babası Dareios ve amcası da, bu kemerli binanın hemen yanındaki prytaneionu yaptıran kişilerdi. Caligula itibarını kaybedip öldürüldükten sonra ismi kemerli kapıdan silindi. Kapı Caligula’nın yerine geçen amcası Claudius ve onun ağabeyi Germanicus’a adandı. Kapının dış cephesinde, gövde zırhı, kalkan, miğfer ve baldır zırhı motifleri yer alır. MS 43-46 yılları arasında da, bu kemerli kapının bir eşi tam karşısına inşa edildi. Böylece Yukarı Agora’nın tüm girişleri anıtsal kapılarla vurgulanmış oldu.
