Doğu Anadolu’nun en eski yerleşim yerlerinden biri olan İspir, tarihi boyunca birçok medeniyetin izlerini taşıyor. Arkeolojik bulgular, ilçenin tarihinin M.Ö. 2000’li yıllara, Urartu uygarlığına kadar uzandığını ortaya koyuyor. Medler, Persler, Romalılar ve Bizanslılar tarafından yönetilen ilçe, yüzyıllar boyunca stratejik önemini korudu. 7. yüzyılda bölgeye ulaşan Arap akınlarıyla birlikte İslamiyet’in etkisi hissedilmeye başlandı. Ancak bölgenin kaderi, 1071 Malazgirt Zaferi sonrasında Türklerin Anadolu’ya yerleşmesiyle değişti. Selçuklularla birlikte Türk hakimiyetine giren İspir, sonraki yüzyıllarda İlhanlılar, Karakoyunlular ve Akkoyunlular gibi önemli Türk beyliklerinin yönetiminde kaldı.
İspir, 1514 yılında Yavuz Sultan Selim’in Çaldıran Seferi ile Osmanlı topraklarına katıldı. Bu dönemden itibaren hem askeri hem de ekonomik açıdan gelişen ilçe, ticaret yolları üzerindeki konumuyla öne çıktı. İlçedeki İspir Kalesi, tarihi camiler, hamamlar ve mezarlık kitabeleri, bu zengin tarihsel mirasın somut örnekleri arasında yer alıyor. Cumhuriyet döneminde Erzurum’un önemli ilçelerinden biri olarak konumlanan İspir, günümüzde tarım, hayvancılık ve özellikle doğa turizmi ile öne çıkıyor. Çoruh Vadisi’nin sunduğu rafting ve trekking gibi etkinliklerle yerli ve yabancı turistlerin ilgisini çeken ilçe, tarih ve doğayı bir arada sunan nadir yerleşim merkezlerinden biri olma özelliğini sürdürüyor.
PEKİ, İSPİR İSMİ, NEREDEN GELİYOR?
İlçenin isminin kökeniyle ilgili farklı görüşler, tarihî belgeler ve dilbilimsel analizler, bu konuda önemli ipuçları sunuyor. Araştırmacılara göre ‘İspir’ ismi, yüzyıllar boyunca farklı dillerin ve kültürlerin etkisinde şekillenmiş. Gürcüce ve Ermenice kaynaklarda ‘İspiri’ olarak geçen isim, ‘kale’ veya ‘yüksek yer’ anlamına geliyor. Bu yorum, ilçenin simgelerinden biri olan İspir Kalesi ile anlamlı bir bağ kuruyor. Bazı tarihçilere göre ise İspir ismi, Yunanca kökenli ‘Asperos’ kelimesinden türemiş olabilir. ‘Sert, engebeli’ anlamına gelen bu ifade, ilçenin dağlık ve zor coğrafi yapısını tanımlar nitelikte. Öte yandan, bölgenin Arap ve Selçuklu dönemlerindeki kayıtlarında ismin ‘İsbir’ ya da ‘İsbirum’ olarak geçtiği görülüyor. Zamanla halk ağzında evrilerek bugünkü şeklini aldığı düşünülüyor. Osmanlı tahrir defterlerinde ise 15. yüzyıldan itibaren ‘İspir’ adının net şekilde yer aldığı biliniyor.
