Fiyasko kelimesi günümüzde tam anlamıyla başarısızlık, hüsran anlamında kullanılıyor ama bu mecazi anlamına gelmeden önce oldukça ilginç bir yolculuktan geçti.
İLK ANLAMI: ŞİŞE
Kelimenin kökeni İtalyanca ‘fiasco’ya dayanır ve bu sözcük başlangıçta yalnızca ‘şişe’ demekti. Özellikle İtalya Toskana bölgesinde üretilen, alt kısmı yuvarlak, hasır örgüyle kaplanmış ve genelde şarap için kullanılan geleneksel cam şişelere bu ad verilirdi.
MECAZİ ANLAMIN DOĞUŞU
‘Şişe’ ile ‘başarısızlık’ arasında nasıl bir bağ kuruldu?
Bununla ilgili birkaç popüler teori var:
Tiyatro efsanesi: 18. yüzyılda İtalya’da tiyatro oyuncuları arasında, sahnede doğaçlama yapılan ‘commedia dell’arte’ geleneği çok yaygındı. Eğer bir oyuncu performansında başarısız olursa, ‘fare fiasco’(şişe yapmak) tabiriyle alay edilirdi. Bu, “iyi bir sahne çıkaramadı, işi boşuna gitti” anlamına gelirdi.
Cam ustaları hikayesi: Venedik’teki cam atölyelerinde, ustalar zaman zaman kusurlu ya da bozuk ürün yapardı. Eğer ortaya çıkan eser işe yaramazsa, onu basit bir su ya da şarap şişesine dönüştürürlerdi. Yani ‘sanat eseri’ beklentisi varken, sıradan bir şişeye dönüşmesi büyük hayal kırıklığıydı. Bu yüzden ‘fiasco’ zamanla başarısız girişim anlamını kazandı.
AVRUPA’YA YAYILIŞI
Bu mecazi kullanım önce Fransızca’ya ‘fiasco’ olarak geçti. Fransız tiyatro çevrelerinde, kötü geçen gösteriler için bu kelime kullanılmaya başlandı. Ardından kelime İngilizce, Almanca ve diğer Avrupa dillerine yayıldı.
DİLİMİZE GİRİŞİ
Dilimize ise 19. yüzyılın sonlarına doğru, muhtemelen Fransızca aracılığıyla girdi. ‘Fiyasko’ bu dönemde dilimize yerleşti ve bugünkü gibi ‘feci başarısızlık’ anlamında kullanılmaya başlandı.
