Yeşilırmak Nehri’nin verimli toprakları üzerine kurulu Turhal, sahip olduğu tarihsel derinlik ve kültürel mirasla biliniyor. Tokat il merkezine yaklaşık 45 kilometre uzaklıkta bulunan ilçe, binlerce yıl öncesine dayanan geçmişiyle arkeologların ve tarihçilerin ilgisini çeken bir yerleşim merkezi konumunda. Arkeolojik bulgular, Turhal ve çevresinde M.Ö. 3.000’li yıllardan itibaren yerleşim olduğunu ortaya koyuyor. İlçenin bilinen en eski adı Tauralia olarak geçerken, bu adın Roma dönemine ait olduğu düşünülüyor. Hititler’den Frigler’e, Kimmerler’den Persler’e kadar pek çok medeniyetin izlerini taşıyan Turhal, Makedonya Kralı Büyük İskender’in Anadolu seferleri sırasında da önemini korudu. Bölge daha sonra Pontus Krallığı’nın hâkimiyetine girdi ve uzun bir süre bu devletin sınırları içinde kaldı.
Roma İmparatorluğu’nun Anadolu’ya hâkim olmasıyla birlikte Hristiyanlık da bölgede yayılmaya başladı. Bizans döneminde stratejik konumu nedeniyle askeri ve dini bakımdan önemini sürdüren Turhal, 1071 Malazgirt Zaferi’nin ardından Türklerin Anadolu’ya yerleşmeye başlamasıyla birlikte Selçukluların kontrolüne geçti. 14. yüzyılda ise Osmanlı topraklarına katıldı. Osmanlı döneminde tarım ve hayvancılıkla gelişen Turhal, konumu itibarıyla hem ticaret yolları üzerinde yer aldı hem de bölgesel bir üretim merkezi oldu. Cumhuriyet’in ilanından sonra Türkiye’nin sanayileşme politikaları kapsamında 1934 yılında kurulan Turhal Şeker Fabrikası, ilçeye yeni bir kimlik kazandırdı. Bu fabrika, Türkiye’de devlet eliyle kurulan ilk şeker fabrikalarından biri olarak kayıtlara geçti. Yıllar boyunca sadece Turhal ekonomisine değil, çevre ilçelere ve köylere de iş ve ekmek kapısı oldu. Günümüzde modern şehircilik anlayışıyla gelişmeye devam eden Turhal, hem tarihi dokusunu koruyor hem de sanayi ve tarım alanlarında büyümeyi sürdürüyor.
PEKİ, TURHAL İSMİ NEREDEN GELİYOR?
İlçenin adıyla ilgili çeşitli görüşler bulunsa da, en yaygın kabul gören görüş, ismin Tauralia veya Turali kelimesinden evrildiği yönünde. Uzmanlara göre bu kelimeler, Roma döneminde bölge için kullanılan antik adlar arasında yer alıyor. Tauralia isminin zaman içinde halk dilinde dönüşerek Turhal halini aldığı düşünülüyor. Bu adlandırmanın, bölgenin o dönemdeki topografyasına ya da burada yaşayan kavimlere gönderme yaptığı tahmin ediliyor. Bazı kaynaklar ise ismin, yerleşim alanının kale çevresinde gelişmesi nedeniyle ‘tur’ (dönmek) ve ‘hal’ (yer, bölge) kelimelerinin birleşiminden türediğini öne sürüyor.Turhal Kalesi’nin tarih boyunca stratejik bir savunma noktası olması, ismin kale merkezli bir anlam taşıdığı ihtimalini güçlendiriyor.
